بیماری التهابی روده به گروهی از شرایط التهابی روده‌های باریک و بزرگ اطلاق می‌شود که کولیت اولسراتیو و بیماری کرون از انواع اصلی آن هستند. بیماری کرون ممکن است علاوه بر روده باریک و روده بزرگ، سایر قسمت‌های دستگاه گوارشی مثل دهان، مری، معده و مقعد را درگیر کند، در حالی که کولیت اولسراتیو عمدتاً روده بزرگ و راست روده را درگیر می‌کند.
همه‌گیرشناسی
بروز بیماری‌های التهابی روده از زمان جنگ جهانی دوم افزایش چشمگیری داشته است. شیوع IBD در دهه های گذشته به طور پیوسته در سراسر دنیا افزایش یافته است، که می‌تواند مربوط به تغییرات در رژیم غذایی و سایر عوامل محیطی باشد. شیوع این بیماری در کشورهای توسعه یافته غربی به میزان ۳۷ در 100 هزار نفر است.
تا چندی پیش بیماری‌های التهابی روده در ایران جزو بیماری‌های نادر محسوب می‌شد به نحوی که قبل از دهه هفتاد شمسی اثری از این بیماری در کشور نبوده است. در سال‌های اخیر شیوع این بیماری‌ها در کشور افزایش یافته است، در حال حاضر شیوع این بیماری در ایران 3 در 100 هزار نفر است.
انواع بیماری‌های التهابی روده
دو نوع شایع IBD کولیت اولسراتیو و کرون هستند. این دو بیماری از جهاتی دارای شباهت‌هایی هستند. هر دو بیماری سبب التهاب دیواره رودهها می‌شوند. هرچند تفاوت‌های زیادی در مورد مناطق درگیر و عمق التهاب بین این دو بیماری وجود دارد اما در مدیریت دو بیماری تشابهاتی وجود دارد.
کولیت اولستراتیو
کولیت اولسراتیو یا کولیت اولسروز یا کولیت زخمی (به انگلیسی Ulcerative Colitis، به اختصار UC) فرمی از بیماری التهابی روده است که رودهها (عمدتا روده بزرگ شامل کولون و رکتوم) را درگیر می‌سازد.
انواع کولیت اولسراتیو
- پروکتیت
- کولیت سمت چپ
- کولیت گسترده
کرون
برخلاف کولیت اولسراتیو که عمدتا محدود به رودهها به خصوص روده بزرگ است، کرون (به انگلیسی Crohn’s Disease، به اختصار CD) می‌تواند قسمت‌های مختلف دستگاه گوارش از دهان تا مقعد را درگیر سازد، اگرچه بیشتر ایلئوم و ایلئوسکال را درگیر می‌کند. حتی این بیماری عوارض خارج روده‌ای مانند آرتریت و ضایعات پوستی دارد.
انواع کرون
- کرون ایلئوسکال
- کولیت کرون
- کرون فیستولیزینگ
علل بیماری التهابی روده
علت دقیق بیماری التهابی روده ناشناخته است. IBD یک بیماری پیچیده است که در نتیجه تعامل عوامل محیطی و ژنتیکی منجر به پاسخ های ایمنی و التهاب در روده می شود.
ژنتیک
با پیشرفت ژنتیک مولکولی چند ژن مرتبط با بیماری‌های التهابی شناسایی شد. همچنین مطالعات نوتریژنومیکس احتمال اثر رژیم غذایی بر تغییرات فلور نرمال روده و متعاقباً ایجاد تغییراتی در ژنوم که زمینه‌ساز اختلالات سیستم ایمنی و بروز بیماری‌های التهابی روده است را مطرح کرده اند.
تغذیه
برخی الگوهای غذایی با خطر ابتلا به بیماری‌های التهابی روده مرتبط است. طبق نتیجه یک مطالعه الگوی غذایی افرادی که در بالاترین سطح از الگوی غذایی سالم قرار داشتند، 79 درصد کمتر در معرض خطر ابتلا به کولیت اولسراتیو بودند. از طرف دیگر طبق نتایج برخی مطالعات رژیم غذایی سرشار از پروتئین، به ویژه پروتئین حیوانی، و یا قند بالا ممکن است با افزایش خطر بیماری التهابی روده و همچنین عود بیماری در مبتلایان همراه باشد.
تغییرات میکروبیوم روده
در نتیجه بر هم کنش غذا و میکروبیوم، تغییرات در فلور نرمال روده ممکن است به اختلالات سیستم ایمنی منجر شود. مشخص شده است که افراد مبتلا به IBD دارای 30 تا 50 درصد کاهش تنوع زیستی باکتری‌های فلور نرمال روده هستند. فلو نرمال روده‌ای می‌توانند توسط عوامل محیطی مانند مواد غذایی پره بیوتیک و پروبیوتیک، مکمل‌های تغذیه‌ای حاوی پروبیوتیک‌ها و مکمل‌های آهن و همچنین آنتی‌بیوتیک‌ها تغییر کنند.
تغییرات نامطلوب در میکروبیوتای روده باعث ایجاد یک پاسخ ایمنی نابجا می‌شود که منجر به آسیب به اپیتلیوم روده می‌شود. شکاف در سد روده‌ای اجازه نفوذ بیشتر میکروبیوتای نامطلوب را می‌دهد که به نوبه خود، پاسخ های ایمنی بیشتری را ایجاد می‌کند.
برخی داروها
برخی داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مثل ایبوپروفن، ناپروکسن، دیکلوفناک و … ممکن است خطر ابتلا به IBD را افزایش دهند یا بیماری را در افرادی که مبتلا به IBD هستند بدتر کنند.
سیگار
سیگار کشیدن مهم ترین عامل خطر قابل کنترل برای ابتلا به بیماری کرون است. ترک سیگار می تواند سلامت عمومی دستگاه گوارش شما را بهبود بخشد و همچنین فواید سلامتی بسیاری را به همراه داشته باشد.
استرس
مطالعات گذشته نقش استرس در ایجاد IBD را خیلی پر رنگ میدانستند اما مطالعات جدیدتر نشان دادند که استرس آنقدرها که فکرش را می‌کردند در ایجاد بیماری‌های التهابی نقش ندارد. هرچند که استرس و بیماری‌های التهابی روده ارتباط متقابل قابل توجهی دارند و خود IBD این بیماری‌ها می‌تواند سبب افزایش استرس و اضطراب فرد مبتلا شود.
بیماری‌زایی
پاتوژنز بیماری‌های التهابی در یک کلمه اختلال در عملکرد سیستم ایمنی است. هنگامی که سیستم ایمنی بدن سعی می‌کند با یک ویروس یا باکتری مهاجم مبارزه کند، پاسخ‌های ایمنی غیرطبیعی باعث می‌شود که سیستم ایمنی به سلول‌های دستگاه گوارش نیز حمله کند.
مقایسه پاتوژنز التهابی بیماری کرون و کولیت اولسراتیو
علائم بیماری التهابی روده
علیرغم اینکه کرون و کولیت اولسراتیو بیماری‌های متفاوتی هستند، هر دو ممکن است با یکی از علائم زیر ظاهر شوند: درد و کرامپ شکمی، اسهال، خونریزی مقعدی، اسپاسم عضلانی در ناحیه لگن و کاهش وزن.
مقایسه علائم بیماری کرون و کولیت اولسراتیو
تشخیص بیماری التهابی روده
بسته به نوع و میزان پیشرفت بیماری متخصص گوارش آزمایش های متفاوتی را ممکن است درخواست کند
- آزمایش خون
- آزمایش مدفوع
- آندوسکوپی فوقانی
- کولونوسکوپی
- کپسول های اندوسکوپی
- انتروسکوپی با کمک بالون
- تصویربرداری
تشخیص افتراقی بیماری‌های التهابی روده
شرایطی با علائم مشابه بیماری کرون شامل کولیت اولسراتیو، سل روده‌ای، بیماری بهجت، آنتروپاتی با داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی، سندرم روده تحریک پذیر و بیماری سلیاک است.
شرایطی با علائم مشابه کولیت اولسراتیو شامل ، بیماری کرون، کولیت حاد خود محدود شونده، کولیت آمیبی، شیستوزومیازیس ، سرطان کولون، سندرم روده تحریک پذیر، سل روده‌ای و آنتروپاتی با داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی است.
تشخیص افتراقی بیماری کرون و کولیت اولسراتیو
عوارض بیماری‌های التهابی روده
کولیت اولسراتیو و بیماری کرون دارای برخی عوارض مشترک هستند. عوارضی که در هر دو حالت یافت می شود شامل موارد زیر می‌باشند:
- سرطان روده بزرگ
- التهاب پوست، چشم و مفاصل
- کلانژیت اسکلروزان اولیه
- ترومبوز و آمبولی
- دهیدراسیون (کم‌آبی) شدید
عوارض کرون
- انسداد روده
- سوء تغذیه
- فیستول
- بواسیر
عوارض کولیت السراتیو
- مگاکولون سمی
- پریتونیتیس (سندرم سوراخ شدن روده)
درمان بیماری التهابی روده
تغذیه درمانی بیماری‌های التهابی روده
کمبودهای تغذیه‌ای نقش برجسته‌ای در IBD دارند. سوء جذب، اسهال و خونریزی دستگاه گوارش از ویژگی های بارز IBD هستند. کمبود ویتامین های گروه B، ویتامین‌های محلول در چربی، اسیدهای چرب ضروری و مواد معدنی کلیدی مانند منیزیم، روی و سلنیوم بسیار رایج هستند. مداخلات تغذیه‌ای، از جمله رژیم‌های حذفی خاص مانند رژیم غذایی SCD می‌تواند برای مدیریت علائم مفید باشد. مکمل‌های غذایی فیبری، مانند مکمل پسیلیوم ممکن است با تغییر ترکیب میکروبیومی دستگاه گوارش، علائم را تسکین داده و تعدیل عملکرد ایمنی را بهبود بخشد، در نتیجه التهاب را کاهش دهد و به ترمیم پوشش مخاطی روده کمک کند.
کم خونی معمولا هم در کولیت اولسراتیو و هم در بیماری کرون وجود دارد. به دلیل افزایش سطح سیتوکین‌های التهابی که منجر به افزایش بیان هپسیدین می‌شود، آهن در تغذیه پرنترال (فراروده‌ای) گزینه درمانی ارجح است زیرا سیستم گوارشی را دور می‌زند، بروز عوارض جانبی کمتری دارد و درمان سریعتر را امکان پذیر می‌کند. خود هپسیدین نیز یک عامل ضد التهابی است. تغذیه انترال (روده‌ای) برای بهبود سطح هموگلوبین در بیماران مبتلا به بیماری التهابی روده، به ویژه همراه با اریتروپویتین، کارآمد است. تغذیه انحصاری روده‌ای یک درمان خط اول در بیماری کرون اطفال است. همچنین شواهدی وجود دارند که مکمل‌های غذایی پروبیوتیک می‌توانند به درمان بیماری‌های التهابی روده کمک کنند.
دارودرمانی بیماری‌های التهابی روده
درمان دارویی IBD برای هر بیمار متفاوت است. انتخاب دارو و اینکه از طریق کدام مسیر تجویز شود (خوراکی، رکتال، تزریقی، انفوزیون)، به عواملی مثل نوع، توزیع، و شدت بیماری و همچنین سایر عوامل مثل سابقه پزشکی بیمار بستگی دارد.
آمینوسالیسیلات‌ها
این داروها خط اول درمان بیماری‌های التهابی روده خفیف تا متوسط و همچنین بیمارانی که بیماری آنها عود کرده است، می‌باشند. این داروها به کنترل التهاب کمک می‌کنند. نمونه هایی از این داروها عبارتند از:
- مزالازین
- سولفاسالازین
- بالسالازید
کورتیکواستروئیدها
بیماران مبتلا به فرم‌های متوسط تا شدید، یا آن دسته از بیماران که به آمینوسالیسیلات‌ها پاسخ نمی‌دهند، ممکن است این داروها برای آنها تجویز گردد. باید توجه داشت مصرف طولانی مدت این داروها بدون نظر پزشک عوارض جبران ناپذیری را به دنبال دارد، این داروها در کوتاه مدت بسیار مؤثرند. نمونه‌هایی از این داروها عبارتند از:
- بودزوناید
- پردنیزون
- پردنیزولون
- متیل پردنیزولون
داروی ضد روماتسیمی اصلاح کننده بیماری (DMARDs)
برای آن دسته از بیماران که به آمینوسالیسیلات‌ها یا کورتیکواستروئیدها پاسخ نمی‌دهند یا بیمارانی که دچار عوارض ناشی از مصرف طولانی مدت کورتیکواستروئیدها شده اند. این دسته از داروها تجویز می‌گردد. این داروها با تعدیل سیستم ایمنی التهاب را کاهش می‌دهند. نمونه‌هایی از این داروها عبارتند از:
- متوترکسات
- آزاتیوپرین
- مرکاپتوپورین
داروهای بیولوژیک
داروهای بیولوژیک برای برای افراد مبتلا به IBD متوسط تا شدید که به سایر درمان‌ها پاسخ مناسبی ندادند گزینه ارجح است. نمونه‌هایی از این داروها عبارتند از:
- آنتاگونیست های TNF-α مثل اینفیلیکسیماب یا آدالیمومب
- عوامل آنتی اینتگرین مثل ودولیزوماب
- آنتاگونیست‌های اینترلوکین ۱۲ و ۲۳ مثل اوستکناماب
- مهارکننده‌های جانوس کیناز مثل توفاسیتینیب
جراحی در بیماری‌های التهابی
کرون و کولیت اولسراتیو بیماری‌های التهابی مزمنی هستند که از نظر پزشکی قابل درمان نیستند. با این حال، کولیت اولسراتیو در بیشتر موارد با جراحی پروکتوکولکتومی قابل درمان است، اگرچه این ممکن است علائم خارج روده‌ای برطرف نشود. ایلئوستومی مدفوع را در یک کیسه جمع می‌کند. از طرف دیگر، می‌توان یک کیسه از روده کوچک ایجاد کرد. این به عنوان رکتوم عمل می‌کند و از نیاز به ایلئوستومی دائمی جلوگیری می‌کند..
جراحی نمی‌تواند بیماری کرون را درمان کند، اما ممکن است برای درمان عوارضی مانند آبسه، تنگی یا فیستول مورد نیاز باشد. موارد شدید ممکن است نیاز به جراحی داشته باشد، مانند برداشتن روده، تنگی پلاستی یا کولوستومی موقت یا دائمی یا ایلئوستومی. در بیماری کرون، جراحی شامل برداشتن بدترین بخش های ملتهب روده و اتصال مناطق سالم است، اما متأسفانه کرون را درمان نمی‌کند یا بیماری را از بین نمی‌برد. در برخی مواقع پس از اولین جراحی، بیماری کرون می‌تواند در قسمت‌های سالم روده، معمولا در محل برداشتن عود کند..
روان‌درمانی
با توجه به اثرات نامطلوب بیماری‌های التهابی روده بر روحیه فرد بیمار، مراجعه به یک روانشناس بالینی می‌تواند بر کیفیت زندگی بیمار اثرات مثبت داشته و پیش آگهی را بهبود بخشد.
پیش آگهی
در حالی که IBD می تواند کیفیت زندگی را به دلیل علائم و عوارض ناخوشایند محدود کند، اما به ندرت به خودی خود کشنده است. زندگی با IBD می‌تواند چالش برانگیز باشد، با این حال بسیاری با این شرایط زندگی نسبتاً عادی دارند. زندگی با IBD بار روانی بالایی دارد که منجر به سطوح بالای اضطراب، افسردگی و کاهش کلی کیفیت زندگی می‌شود. هرچند که نقش اطرافیان در درک و کمک به این بیماران بسیار پررنگ است اما هیچ کس مثل فرد مبتلا نمی‌تواند به خود کمک کند.
