پسوریازیس یک بیماری التهابی مزمن با منشا اتوایمیون (خودایمنی) است که به طور خاص سلول‌های پوستی را درگیر می‌سازد اما مانند سایر بیماری‌های خودایمنی ممکن است سایر نقاط بدن مثل مفاصل، چشم‌ها، ریه‌ها، قلب و عروق خونی را نیز درگیر کند.
اپیدمیولوژی
پسوریازیس حدود 2 درصد از جمعیت جهان را درگیر کرده است. این بیماری در افراد با نژاد اروپایی‌تبار 5 برابر بیشتر از افراد آسیایی تبار است همچنین در کشورهای دورتر از خط استوا شایع‌تر است. این بیماری غالبا در سنین جوانی بروز می‌کند، ولی ممکن است در هر سنی از دوران نوزادی تا سالمندی بروز کند. زنان و مردان حدودا به یک میزان به این بیماری مبتلا می‌شوند.
اتیولوژی
همانند بسیاری از بیماری‌های خودایمنی علت دقیق پسوریازیس نیز ناشناخته است. اما مطالعات نقش ژنتیک و سیستم ایمنی را به وضوح نشان داده اند. عوامل محیطی مثل استرس در افراد مستعد نیز نقش به سزایی دارند. هنوز نمی‌توان این بیماری را یک بیماری از اساس ژنتیکی دانست اما آنچه مسلم است زمینه ژنتیکی نقش پررنگی در بروز این بیماری دارد. نتایج تحقیقات حاکی از آن است که ۱۰ درصد از افراد حداقل یک ژن پسوریازیس را به ارث می‌برند، با این حال تنها 2 درصد از جمعیت مبتلا به این بیماری هستند.
ریسک‌فاکتورهای پسوریازیس
- ژنتیک
- سابقه بیماری قلبی عروقی
- استرس
- عفونت (برخی عفونت‌های باکتریایی، ویروسی و قارچی)
- آسیب پوستی (واکسیناسیون، خالکوبی و تتو، آفتاب سوختگی و زخم)
- برخی داروها (لیتیم، داروهای آنتی مالاریا، پروپرانولول، کویندین، ایندومتاسین )
- تغذیه ناسالم (الکل، کمبود ویتامین د)
- آب‌وهوای سرد و خشک
پاتوژنز
همانطور که گفته شد تصور می‌شود که توالی رویدادهای پاتولوژیک در پسوریازیس با یک رویداد خارجی (ترومای پوستی، عفونت یا برخی داروها) منجر به فعال‌سازی سیستم ایمنی می‌شود که در ادامه، عملکرد نابجای سیستم ایمنی باعث بروز این بیماری می‌شود.
سلول‌های پوستی در حالت عادی ماهی یک بار خود را با سلول‌های جدید جایگزین می‌کنند اما در پسوریازیس هر 5 روز یک بار این اتفاق می‌افتد. اعتقاد بر این است که این تغییرات ناشی از بلوغ زودرس کراتینوسیت‌ها است که توسط یک آبشار التهابی در لایه درم شامل سلول‌های دندریتیک، ماکروفاژها و لنفوسیت‌های T ایجاد می‌شود. این سلول‌های ایمنی از درم به اپیدرم حرکت می‌کنند و واسطه‌های التهابی (سیتوکین‌ها) را ترشح می‌کنند، این سیتوکین‌های ترشح شده باعث تحریک تکثیر کراتینوسیت‌ها می‌شوند.
علائم
علائم می‌تواند خفیف، متوسط یا شدید باشد و بسته به نوع این بیماری تا حدودی متفاوت هستند اما به طور کلی شاخصه اصلی پسوریازیس پوست ملتهب، قرمز، خشک و پوسته پوسته است که می‌تواند با یا بدون خارش باشد.
انواع
پسوریازیس پلاکی
پسوریازیس پلاکی یا ولگاریس شایع‌ترین نوع پسوریازیس است و 85 درصد از موارد این بیماری را شامل می‌شود. این نوع معمولا به صورت نواحی برجسته ملتهب پوشیده شده با لایه سفید مایل به نقره ای و پوسته پوسته ظاهر می‌شود. این نواحی پلاک نامیده می‌شوند و بیشتر در آرنج، زانو، پوست سر و پشت فرد دیده می‌شوند.
پسوریازیس معکوس
پسوریازیس معکوس یا فلکسورال به صورت لک‌های صاف و ملتهب پوست ظاهر می‌شود. این لکه‌ها اغلب چین‌های پوستی، به ویژه در اطراف اندام تناسلی، زیر بغل، بین باسن، چین‌های پوستی شکم و چین زیر پستانی را درگیر می‌کنند. گرما، ضربه و عفونت در ایجاد این نوع نقش دارند.
پسوریازیس خالدار
پسوریازیس خالدار با ضایعات متعدد کوچک، پوسته پوسته، قرمز یا صورتی، قطره مانند مشخص می‌شود. این لک‌های متعدد در نواحی وسیعی از بدن ظاهر می‌شود، در درجه اول در تنه، اما در اندام ها و پوست سر نیز وجود دارند. این نوع اغلب توسط یک عفونت استرپتوکوکی، به طور معمول فارنژیت استرپتوکوکی، ایجاد می‌شود.
پسوریازیس اریترودرما
اریترودرمیک پسوریازیس شامل التهاب و لایه‌برداری گسترده پوست است که اغلب بیش از 90 درصد از سطح بدن را درگیر می‌کند. ممکن است با خشکی شدید، خارش، تورم و درد همراه باشد. می‌تواند از هر نوع پسوریازیس ایجاد شود اما اغلب نتیجه تشدید پسوریازیس پلاکی ناپایدار، به ویژه پس از قطع ناگهانی گلوکوکورتیکوئیدهای سیستمیک است. این شکل از پسوریازیس در صورت عدم درمان می‌تواند مرگبار باشد زیرا التهاب شدید و لایه برداری، توانایی بدن برای تنظیم دما و انجام عملکردهای دفاعی پوست را مختل می‌کند.
پسوریازیس پوسچولار
پسوریازیس پوسچولار منتشر (GPP) یک نوع بسیار نادر است که می‌تواند به اشکال مختلف ظاهر شود. برخلاف سایر اشکال، GPP معمولا کل بدن را درگیر می‌کند و به جای پلاک، با تاول‌های پر از چرک بروز می‌کند. GPP می تواند در هر سنی بروز کند، اما در کودکان معمولا دیده نمی‌شود. ممکن است با یا بدون سابقه پسوریازیس قبلی ظاهر شود و به صورت دوره‌ای دوباره تکرار شود.
سایت‌ها
پسوریازیس می‌تواند در هر نقطه از بدن ظاهر شود اما در برخی نقاط شایع‌تر است. درمان این بیماری نیز بسته به محل بیماری می‌تواند متفاوت باشد.
پوست سر و صورت
اکثر افراد مبتلا به پسوریازیس، علائم بیماری را در پوست سر خود دارند. بعضا علاوه بر پوست کف سر، ممکن است پیشانی، گوش‌ها، ابروها، بین لب و بینی نیز درگیر شوند. ممکن است پسوریازیس در پوست سر با درماتیت سبورئیک اشتباه گرفته شود، در این بیماری ضایعات پوستی نقره‌ای براق به نظر می‌رسد، در حالی که در درماتیت سبورئیک زرد و چرب است.
پوست دست‌ها و پاها
هر قسمتی از دست ها و پاها ممکن است تحت تاثیر پسوریازیس قرار گیرند. نوع پلاکی اکثرا در بازو و آرنج یا زانوها ظاهر می‌شود. زمانی که کف دست‌ها و یا کف پاها را درگیر شوند اصطلاح پسوریازیس پالموپلانتار به آن اطلاق می‌شود.
ناخن‌ها
در صورت ابتلا به پسوریازیس ممکن است علائم در ناخن‌ها نیز بروز کند. این اتفاق با منافذ ریز در ناخن‌ها، ضخیم شدن و یا تغییر رنگ ناخن‌ها و شل شدن ناخن‌ها مشخص می‌شود. درمان پسوریازیس ناخن دشوار است.
چین‌های پوستی
نوع معکوس می‌تواند در چین‌های پوستی مثل زیر بغل و زیر پستان‌ها بروز کند. این نوع اغلب با لمس و تعریق بدتر می‌شود.
اندام تناسلی
شایع ترین نوع پسوریازیس تناسلی، از نوع معکوس است که به صورت ضایعات صاف، خشک و قرمز ظاهر می‌شود. قسمت‌های مختلفی از ناحیه تناسلی ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد از جمله: شرمگاه، چین‌های پوستی بین ران و کشاله ران، چاک باسن، لب‌های بزرگ و کوچک واژن، آلت تناسلی مردانه، کیسه بیضه و فاصله بین اندام تناسلی تا مقعد (پرینه). به دلیل حساسیت بالای اندام‌های تناسلی، درمان با محدودیت‌هایی مواجه است.
عوارض
پسوریازیس ریسک ابتلای همزمان به برخی بیماری‌ها را افزایش میدهد. به عنوان مثال تقریبا حدود یک سوم مبتلایان به پسوریاتیک آرتریت، به عنوان یکی از مهم‌ترین بیماری‌های همراه پسوریازیس، مبتلا می‌شوند. همچنین این افراد ممکن است عوارض قلبی، چشمی و گوارشی و … را تجربه می‌کنند.
پسوریاتیک آرتریت (Psoriatic Arthritis)
پسوریاتیک آرتریت یا ورم مفاصل پسوریازیس یا پسوریاتیک آرتروپاتی، التهاب مفاصل مرتبط با پسوریازیس است. این عارضه معمولا به شکل خفیف بروز می‌کند و بیشتر بین سنین ۳۰ تا ۵۰ سال آغاز می‌گردد. پسوریاتیک آرتریت عمدتا مفاصل انگشتان و مهره‌های کمری و گردنی را درگیر می‌کند. این بیماری ممکن است به صورت دوره‌ای فروکش کند اما در سراسر زندگی همراه فرد است. درد، تورم و گرمی مفاصل، محدودیت تحرک، خستگی و تب از علائم رایج این بیماری هستند. در صورت داشتن هر یکی از این علائم به متخصص روماتولوژی مراجعه کنید.
بیماری‌های قلبی عروقی
مطالعات نشان می‌دهند افراد مبتلا به پسوریازیس بیشتر از سایر افراد در معرض بیماری‌های قلبی عروقی و سکته مغزی هستند. مدیریت پسوریازیس با روش‌های درمانی فعلی تا حد خوبی این خطر را کاهش میدهد، با این حال بهتر است افراد مبتلا به فرم‌های شدید تحت نظر یک متخصص قلب باشند.
بیماری‌های چشمی
تقریبا ۱۰ درصد از افراد مبتلا به پسوریازیس، مشکلاتی را در مورد چشم‌های خود نیز تجربه می‌کنند. التهاب ملتحمه (کونژنکتیویت)، التهاب پلک (بلفاریت) و التهاب لایه میانی چشم (یوئیت) از عوارض چشمی رایج در پسوریازیس هستند. لازم است این بیماران به صورت دوره‌ای برای ارزیابی وضعیت چشمی خود به چشم پزشک مراجعه کنند.
سرطان
نتایج برخی از مطالعات حاکی از آن است که خطر ابتلا به بعضی سرطان‌ها، مثل لنفوم و سرطان پوست غیرملانوم (سرطان پوست سلول‌های پایه (BCC) و سرطان سلول‌های سنگفرشی(SCC)) افزایش می‌یابد. در مورد ارتباط این سرطان‌ها با داروهایی که در درمان پسوریازیس به کار می‌روند تردید وجود دارد، نیاز به مطالعات بیشتر است.
دیابت
طبق نتایج برخی مطالعات انجام گرفته افراد مبتلا به پسوریازیس بیشتر از افراد سالم، به دیابت نوع 2 مبتلا می‌شوند. از این رو لازم است که افراد مبتلا به فرم‌های شدید پسوریازیس تحت نظر متخصص غدد حداقل هر شش ماه یک بار پروفایل قندی شامل قند خون ناشتا، قند خون دو ساعته و HbA1c را چک کنند. جالب است که بدانید امروزه نقش مقاومت به انسولین در بیماری‌زایی پسوریازیس تحت مطالعه می‌باشد.
چاقی
شیوع چاقی به طرز معناداری در بین مبتلایان به پسوریازیس بالاتر از افراد غیرمبتلا است. احتمال می‌رود که فاکتورهای التهابی که در پاتوژنز پسوریازیس نقش دارند در بروز چاقی در این بیماران نیز نقش داشته باشند. رژیم غذایی کاهش وزن ضدالتهابی تحت نظر متخصص تغذیه کمک شایانی به مبتلایان به پسوریازیس می‌کند.
افسردگی
پسوریازیس، خصوصا در نواحی که به صورت معمول توسط لباس پوشیده نمی‌شود، می‌تواند عزت نفس بیمار را کاهش دهد و تمایل فرد به انزوا و گوشه‌نشینی را افزایش دهد. روان‌درمانی در کنار درمان‌های رایج می‌تواند به کاهش خطر و درمان افسردگی کمک کند.
بیماری‌های گوارشی
از دیگر بیماری‌هایی که ممکن است همراه پسوریازیس بروز کنند می‌توان به بیماری‌های التهابی روده (IBD) مثل کرون و همچنین کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) اشاره کرد.
تشخیص
روش تشخیص پسوریازیس در وهله اول معاینه بالینی توسط متخصص پوست و مو است. هیچ مارکر خونی خاصی برای این تشخیص این بیماری وجود ندارد. گاها پزشک برای تشخیص افتراقی پسوریازیس از بیماری‌های مشابه، درخواست بیوپسی (نمونه برداری) می‌کند.
تشخیص افتراقی پسوریازیس
- اگزما (Eczema)
- درماتیت سبورئیک (Seborrheic Dermatitis)
- لیکن پلان (Lichen Planus)
- لوپوس اریتماتوز پوستی نیمه حاد (Subacute Cutaneous Lupus Erythematosus)
- پ‍ی‍ت‍ری‍ازی‍س روب‍را پ‍ی‍لاری‍س (Pityriasis Rubra Pilaris)
- جوش پولکی (Pityriasis Rosea)
- مایکوزیس فونگوئیدس (Mycosis Fungoides)
- سفلیس ثانویه (Secondary Syphilis)
- قارچ کچلی سر (Tinea Capitis)
- خارش ژوک (tinea Cruris)
- برفک (Candidiasis)
درمان
هیچ درمان قطعی برای پسوریازیس وجود ندارد و روش‌های درمانی فعلی بر جلوگیری از رشد سریع سلول‌های پوست و از بین بردن پوسته‌ها متمرکز هستند. گاهی حتی با درمان موفقیت آمیز، بیماری عود می‌کند. انتخاب روش درمانی بستگی به شدت پسوریازیس و میزان پاسخ‌دهی آن به درمان‌های قبلی دارد. معمولا ترکیبی از درمان‌ها استفاده می‌شود.
تغذیه درمانی
مشکل اساسی بیماران مبتلا به پسوریازیس وجود التهاب است. یک رژیم غذایی ضدالتهابی تحت نظر متخصص تغذیه می‌تواند تا حدودی شدت علائم را تسکین دهد و تعدد و طول دوره‌های طغیان را کاهش دهد. از طرفی فرضیه‌های وجود دارد که برخی آلرژن‌های غذایی می‌تواند بیماری را تشدید کند، ممکن است از رژیم حذفی استفاده شود. احتمالا برخی مکمل‌های غذایی مثل مکمل‌های حاوی اسیدهای چرب امگا-3 کمک‌کننده باشند.
دارو درمانی
داروهای موضعی
کورتیکواستروئیدها
کورتیکواستروئیدهای موضعی رایج‌ترین داروهایی هستند که برای درمان پسوریازیس خفیف تا متوسط تجویز می‌شوند. این نوع داروها بیشتر به صورت پماد، کرم، لوسیون و شامپو در دسترس هستند. کورتیکواستروئیدهای ضعیف‌تر مثل هیدروکورتیزون معمولا برای نواحی حساس مانند صورت یا چین‌های پوستی استفاده می‌شوند درصورتی که بتامتازون موضعی برای مواردی که به کورتیکواستروئیدهای ضعیف‌تر پاسخ نمی‌دهد، استفاده می‌شود. از دیگر کورتیکواستروئیدهای موضعی مورد استفاده در پسوریازیس می‌توان به فلوئوسینولون و مومتازون اشاره کرد.
همچنین دزوناید نسل جدید کورتیکواستروئیدهای موضعی است که علاوه بر فعالیت ضدالتهابی، با تنگ کردن عروق موضع درگیر، مهاجرت فاکتورهای التهابی به آن نقطه را کاهش میدهد و علائم بیماری را تخفیف میدهد.
آنالوگ‌های ویتامین د
اشکال مصنوعی ویتامین د مانند کلسی‌پوتریول و کلسی‌تریول رشد سلول‌های پوست را کند می‌کنند. این نوع داروها ممکن است به تنهایی یا همراه با کورتیکواستروئیدهای موضعی مثل بتامتازون (کلسی‌پوتریول + بتامتازون) استفاده شوند.پاک کردن تصویر شاخص
رتینوئیدها
این داروها مثل تازاروتین از مشتقات ویتامین آ هستند که در کاهش التهاب کمک کننده اند. این داروها حساسیت به نور آفتاب را و همچنین خطر نقص‌های جنینی را، هرچند کمتر از رتینوئیدهای خوراکی، افزایش می‌دهند. تازاروتین به فرم کرم یا ژل وجود دارد، و یک یا دو بار در روز توصیه می‌شود.
مهارکننده‌های کلسی‌نورین
مهارکننده‌های کلسی‌نورین مانند تاکرولیموس و پیمکرولیموس بثورات پوستی را بهبود و تجمع پوسته‌ها را کاهش میدهد. آنها می‌توانند به ویژه در نواحی حساس، مانند اطراف چشم، جایی که کرم های استروئیدی یا رتینوئیدها تحریک کننده یا مضر هستند، مفید باشند. مصرف طولانی مدت این داروها حتما باید با نظر پزشک متخصص باشد.
سالسیلیک اسید
سالیسیلیک اسید باعث کاهش پوسته پوسته شدن پوست سر در پسوریازیس می‌شوند. این دارو ممکن است به تنهایی یا همراه با سایر درمان‌های موضعی مورد استفاده قرار گیرد، زیرا پوست سر را برای جذب آسان‌تر برخی دارو آماده می‌کند.
کل تار
کل تار (قطران زغال سنگ) پوسته پوسته شدن، خارش و التهاب را کاهش میدهد. به اشکال مختلف مانند شامپو، کرم و روغن موجود است. کل تار می‌تواند پوست را تحریک کند و باعث افزایش حساسیت پوست به نور آفتاب می‌شود.
دیترانول
دیترانول (آنترالین) رشد سلول‌های پوستی را کند می‌کند. همچنین می‌تواند پوسته‌ها را از بین ببرد و پوست را صاف‌تر کند. باید توجه شود که این دارو برای استفاده بر روی صورت یا اندام تناسلی منع مصرف دارد.
داروهای سیستمیک
استروئیدهای تزریقی
مانند تریامسینولون که اگر بیمار تنها چند تکه کوچک پلاک پسوریازیس داشته باشد، ممکن است پزشک تزریق مستقیم تریامسینولون را تجویز کند.
رتینوئیدهای خوراکی
مانند آسیترتین که برای کاهش تولید سلول‌های پوستی استفاده می‌شود. عوارض جانبی ممکن است شامل خشکی پوست و درد عضلانی باشد. از آن جایی که این دسته از داروها، خصوصا به فرم سیستمیک، می‌توانند باعث نقص‌های جنینی شوند، زنان در سنین باروری بایستی حداقل تا 3 سال پس از مصرف دارو از اقدام به بارداری پرهیز کنند.
داروهای ضد روماتیسمی اصلاح کننده بیماری (DMARDs)
مانند متوتروکسات و سیکلوسپورین که با سرکوب سیستم ایمنی التهاب در پوست را مهار می‌کنند و تکثیر سلول‌های پوست را کاهش می‌دهند. سیکلوسپورین نباید برای مدت بیش از یک سال مصرف شود. افرادی که به مدت طولانی مدت، متوتروکسات مصرف می‌کنند نیاز به آزمایش مداوم برای کنترل شمارش سلول‌های خونی و عملکرد کبدی دارند.
داروهای بیولوژیک
این داروها که معمولا به صورت تزریقی تجویز می‌شوند، سیستم ایمنی را به گونه‌ای تغییر می‌دهند که چرخه بیماری را مختل می‌کند و علائم و نشانه‌های بیماری را در عرض چند هفته بهبود می‌بخشد. تعدادی از این داروها مثل اپرمیلاست، اتانرسپت، اینفیلیکسیماب، آدالیمومب، اوسته کینوماب، گوسلکوماب و تیلدراکیزوماب برای درمان پسوریازیس متوسط تا شدید در افرادی که به درمان‌های خط اول پاسخ نداده‌اند تأیید شده‌اند. از داروهای بیولوژیک خوراکی که پزشک ممکن است برای کنترل بیماری پسوریازیس خصوصا نوع پلاکی و همچنین درمان پسوریاتیک آرتریت تجویز کند، می‌توان به توفاسیتینیب اشاره کرد.
نوردرمانی
نوردرمانی یا فوتوتراپی، شامل استفاده درمانی از تابش نور ماوراء بنفش به پوست زیر نظر پزشک است. درمان در کلینیک پوست یا بسته به نوع آن در خانه می‌تواند انجام شود.
- تابش نور طبیعی آفتاب
- فوتوتراپی با اشعه ماوراء بنفش باند باریک
- درمان ترکیبی گوکرمن
- مصرف پسورالن + اشعه ماوراء بنفش
- لیزر اگزایمر
روان درمانی
همانطور که گفته شد پسوریازیس به دلیل تاثیرات نامطلوب در ظاهر و زیبایی فرد می‌تواند خطر افسردگی در مبتلایان را افزایش دهد. این بیماران معمولا از ارتباطات نزدیک با دیگران و حضور در ورزش‌های دسته جمعی سر باز می‌زنند و در جمع‌ها بیشتر تمایل به گوشه نشینی دارند. مراجعه به یک روانشناس مجرب می‌تواند کمک شایانی به حفظ روحیه فرد و متعاقباً کنترل موثر بیماری کند.
پیش‌آگهی
پسوریازیس یک بیماری خوش خیم، مزمن و التهابی است که معمولا شامل دوره‌های متناوب طغیان و بهبودی است. درمان‌های دارویی، فوتوتراپی و اصلاح سبک زندگی شامل رژیم غذایی سالم، فعالیت بدنی منظم و خواب کافی کمک شایانی به کاهش دفعات و مدت زمان دوره طغیان بیماری می‌کند.
پیش آگهی این بیماری مانند جمعیت عمومی است، مگر در مواردی که عارضه قلبی عروقی یا سایر بیماری‌های همراه پسوریازیس، آن هم به فرم شدید، وجود داشته باشند. با این حال، کیفیت زندگی بیماران مبتلا به ضایعات گسترده، یا در حین مرحله طغیان بیماری، می تواند به طور قابل توجهی تحت تاثیر قرار گیرد.
