روماتیسم مفصلی یک بیماری التهابی مزمن با منشا اتوایمیون (خودایمنی) است که به طور خاص مفاصل بدن را درگیر می‌سازد اما بعضا سایر نقاط بدن مثل پوست، چشم، ریه، قلب و عروق خونی نیز درگیر می‌شوند.
اپیدمیولوژی
میزان شیوع روماتیسم مفصلی، در حدود 0.75 درصد در جمعیت است و تقریبا در همه جای جهان شیوع یکسانی دارد. جنس و سن نقش برجسته‌ای در ابتلا به این بیماری دارد به طوری که شیوع آن در زنان سه برابر مردان است و 80 درصد از کل بیماران را افراد ۳0 تا ۵5 ساله تشکیل می‌دهند. تفاوت ابتلای زنان و مردان بعدا از یائسگی کاهش می‌یابد.
اتیولوژی
علل دقیق روماتیسم مفصلی ناشناخته است ولی آنچه مشخص است اختلال در ایمنی سلولی و ایمنی عمومی بدن وجود دارد به شکلی که سیستم ایمنی به اشتباه به سلول‌های سینوویوم حمله می‌کند. با این وجود برخی عوامل خطر ژنتیکی و اکتسابی برای آن ذکر شده است:
ریسک‌فاکتورهای وراثتی
- برخی جهش‌های ژنی
- سابقه ابتلای خانوادگی
- جنسیت مونث
- سن بالا
ریسک‌فاکتورهای محیطی
- سابقه ابتلا به برخی عفونت‌های باکتریایی مثل عفونت‌های استرپتوکوکی
- سابقه ابتلا به برخی عفونت‌های ویروسی
- برخی اختلالات هورمونی
- مصرف برخی داروها
- سیگار و دخانیات
- عادات غذایی ناسالم مثل مصرف بالای الکل و کافئین
نشانه‌ها
علائم بیماری روماتیسم مفصلی در اکثر مواقع به تدریج و در عرض چندین هفته یا ماه بروز می‌کند. این علائم به دو دسته کلی علائم غیر مفصلی و علائم مفصلی تقسیم می شوند.
علائم مفصلی
- بسته به شدت بیماری و ناحیه درگیر متفاوت است. علائم کلی عبارت اند از:
- درد شدید مفاصل که با حرکت تشدید می‌شود
- خشکی و سفتی شدید مفاصل
- درد و خشکی مفاصل در صبحگاه پس از بیدار شدن از خواب
- تورم مفاصل که با تغییر اندازه مفصل کاملا مشهود است
- قرمزی پوست در ناحیه مفاصل
- احساس گرما در ناحیه مفاصل
- اختلال در راه رفتن در صورت درگیری مفاصل زانو و لگن
- علائم غیرمفصلی روماتیسم مفصلی
بعضا ممکن است بیماری صرفا با این علائم آغاز شود:
- خستگی و ضعف
- کاهش اشتها
- درد عضلانی
- تب
عوارض
برخی عوارض روماتیسم مفصلی به علت پاتوژنز خود بیماری و برخی به خاطر مصرف داروهای کنترل‌کننده بیماری بروز می‌کنند. شایع ترین آنها عبارتند از:
- بیماری های قلبی عروقی
- کم خونی
- عفونت
- پوکی استخوان
- عوارض نخاعی-عصبی
پیشگیری
در حال حاضر، هیچ روش پیشگیری خاصی برای روماتیسم مفصلی وجود ندارد. اما داشتن سبک زندگی سالم اعم از فعالیت فیزیکی منظم و رژیم غذایی سالم که مقادیر متعادلی از ماهی‌های چرب، غلات کامل و سبزیجات غیرنشاسته‌ای داشته باشد خطر ابتلا به این بیماری را کاهش می‌دهند. ضمنا همانگونه که گفته شده عفونت‌های باکتریایی درمان نشده از عوامل خطر احتمالی روماتیسم مفصلی هستند که لازم است حتی در صورت وجود یک گلودرد ساده به پزشک مراجعه شود و دوره درمان کامل گردد.
تشخیص
تشخیص افتراقی روماتیسم مفصلی از آنجایی که علائم آن مشابه طیف وسیعی از بیماری‌هاست و تقریبا هیچ تست اختصاصی خاصی برای آن وجود ندارد و مارکرهای خونی مرتبط با آن در برخی اختلالات دیگر نیز ممکن است افزایش پیدا کنند مشکل است و به شدت بسته به تشخیص بالینی پزشک متخصص می‌باشد. به طور کلی روش‌های تشخیصی رایج روماتیسم مفصلی توسط متخصص روماتولوژی عبارت است از:
- علائم بالینی
- سطح خونی RF (Rheumatoid Factor)، ESR و CRP
- تست مایع مفصلی
- تصاویر رادیولوژی
درمان
در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای روماتیسم مفصلی وجود ندارد و انواع روش‌های درمانی موجود صرفا در جهت کاهش شدت علائم، کنترل پیشرفت و پیشگیری از عوارض است.
تغذیه درمانی
مشکل اساسی بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی وجود التهاب است. یک رژیم غذایی ضدالتهابی تحت نظر متخصص تغذیه می‌تواند تا حدودی شدت علائم را تسکین دهد. همچنین به دلیل عوارض جانبی برخی داروها نیاز به برخی مکمل‌های غذایی می‌باشد.
توانبخشی
فیزیوتراپی و کاردرمانی می‌توانند در حفظ ساختار و عملکرد مفصل به بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی کمک شایانی کنند.
دارو درمانی
داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی
عمدتا برای کنترل درد و التهاب تجویز می‌شوند، مهم ترین این داروها عبارتند از آسپیرین، ایبوبروفن، سلکوکسیب، ایندومتاسین، دیکلوفناک و ناپروکسن.
داروهای استروئیدی
داروهای استروئیدی که به آنها داروهای گلوکوکورتیکوئید یا کورتیکواستروئید نیز گفته می‌شود، اثرات ضد التهابی بالایی دارند. متاسفانه مصرف طولانی داروهای استروئیدی عوارض جانبی مثل پوکی استخوان، چاقی، آتروفی عضلات و تضعیف سیستم ایمنی بدن را در پی دارد. از مهم ترین این داروها می‌توان به پردنیزون و پردنیزولون اشاره کرد.
داروهای ضد روماتیسمی اصلاح کننده بیماری (DMARDs)
این داروها هم موجب کاهش علائم بیماری شده و هم تا حدودی تخریب مفصلی را کاهش می‌دهند. این داروها التهاب در مفاصل را مهار می‌کنند. مهم ترین این داروها عبارتند از متوتروکسات، سولفاسالازین، پنی‌سیلامین، لفلونوماید، هیدروکسی کلروکین، آزاتیوپرین و سیکلوسپورین.
داروهای ضد TNF-alfa
سطوحTNF-alfa در بدن بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی بالاست و گفته می‌شود یکی از عوامل اصلی بروز التهاب مفصلی است. این داروها التهاب را کاهش داده و موجب کاهش آسیب مفصلی می‌شوند. مهمترین این داروها عبارتند از آدالیمومب و سرتولیزومب.
داروهای مهارکننده جانوس کیناز
این دسته داروها مانند توفاسیتینیب که با مهار آنزیم جانوس کیناز 1 و 3، تولید واسطه‌های التهابی را مهار کرده و سبب کاهش درد و التهاب مفاصل می‌شود.
جراحی
هنگامی که آسیب مفصلی، به وضعیتی رسیده باشد که مفصل آسیب اساسی دیده باشد، بنابر وضعیت بیمار عمل‌های جراحی توسط متخصص توصیه می‌شود:
- سینوکتومی
- ترمیم تاندون
- تعویض مفصل
- فیوژن مفاصل
پیش‌آگهی
تعداد مفاصل درگیر، سطوح سرمی RF، CRP و ESR و عوارض خارج مفصلی خصوصا عوارض قلبی عروقی از عوامل اصلی دخیل در پیش‌آگهی روماتیسم مفصلی هستند. معمولا بعد از گذشت یک دهه از آغاز بیماری قریب به 90 درصد از بیماران دچار درجاتی از اختلالات قلبی عروقی و محدودیت‌های فیزیکی می‌شوند. امروزه با پیشرفت‌های پزشکی امید به زندگی بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی نسبت به سالیان دور، افزایش چشمگیری داشته است.
